Табу

Табу, тапу - (полинез.тыйым)-қоғамдық дамудың рулық-тайпалық кезеңіндегі адамдарда кездесетін діни-магиялық (діни-сиқырлық) тыйымды білдіретін сөз, ұғым.Өзінің «классикалық» формасындағы табу жүйесін саяхатшылар мен этнографтар Полинезияда тапты, кейін оның аналогтары (ұқсастық) басқа елдер мен халықтардың мәдениеттерінде де кездестірілді. Бұл терминді ағылшын жиһанкезі Кук енгізген

Жалпы алғанда табу, бір жағынан, киелілік пен тыйым салынғандық, екінші жағынан- қасиеттілік пен қорқыныш сияқты екі ұғымды меңзейді.Заттар, жануарлар, адамдар, сөздер, іс-әрекеттер және т.с.с. табу объектілері бола алатын.Бұл объектілердің кейбіреулері қасиетті, ал басқалары діни мағынада таза емес деп есептелді.Бірақ, жабайы адамдардың (дикари) пікірінше, қасиеттілік, сол сияқты таза еместікпен жанасу(соприкосновение) құпия күштер, рухтар немесе құдайлар жіберетін жазалау қаупін тудыратын.Тағы адамдарда бекітілген құқық, дамыған мораль, қалыптасқан дүниетаным болмағандықтан табу әлеуметтік қатынастарды реттеудің басты механизміне айналды.Қоғам мен оның әлеуметтік жіктелуінің дамуына қарай тайпа басшылары, көсемдер, абыздар (жрецы) және атақты жауынгерлер табуды өз мақсаттары мен игіліктеріне пайдалана бастады.Қатардағы ру-тайпа мүшелерін қаптап жатқан табулар бастырып тастады, оларды бұзғандары үшін қатаң жазаланатын.

Кейін табудың басым бөлігі таза діни, құқықтық және моральдық тыйым салуларға өзгеріліп, дамыған діндерге енді. Қазақ дүниетанымы мен мәдениетінде де табу өз көрінісін тапты: ата-ене, қайын аға, кайын іні, қайын сіңілілердің атын атамау, отты, ошақты аттамау, белгілі киелі жануарлар түрлерін(мыс,аққу, киік, елік) қорғау, т.б. Бұл жәйт қазақ халқының ертедегі тотемистік, анимистік көзқарастарынан белгі береді.Тыйым салу жөн-жоралғылары туралы Ш.Уәлиханов шығармаларында көп мағлұматтар кездеседі.